اورامان سرزمین شکوه و عرفان
شهر تاریخی اورامان تخت مرکز باستانی دیار اورامان، روستایی است بزرگ در غرب شهرستان سروآباد و محصور میان کوهستانهای بلند کوسالان، تخت و پیر رستم با معماری و بافت ویژهی و تاریخی کهن و آداب و رسوم خاص که هماکنون از لحاظ تقسیمات کشوری مرکز بخش اورامان محسوب میگردد.
تاریخ و فرهنگ و مناسبتهای فرهنگی و تاریخی:
اورامان تخت روستایی است با قدمتی طولانی که قدمت آن برابر اسناد تاریخی به بیش از 2500 سال میرسد و جزو مناطقی بوده که به دلیل کوهستانی و صعبالعبور بودن و عدم دسترسی حکومتهای مرکزی در گذشتههای دور خود دارای حکومتهای محلی بوده و در اسناد تاریخی آمده است که حتی قبل از اسلام نیز ادارهی اورامان براساس شورا و تعیین افراد شایسته تحت عنوان (ژیوله) به معنای نخبگان و عاقلان بوده است. مراسمات خاص تاریخی، فرهنگی و مذهبی در اورامان که هرساله برگزار میشوند هرکدام نماد و آئینهی تمام نمای زوایای از فرهنگ و تاریخ این منطقه است ازجمله جشن زمستانی مرسوم به (زمساون پیر شالیار).
توضیحی دربارهی شخصیت مذهبی و عرفانی پیرشالیار:
نامش سید مصطفی فرزند سید معروف بوده که با چند نسل به سید علی عریضی فرزند امام جعفر صادق میرسد. پیرشالیار اورامان یکی از شخصیتهای عرفانی و مذهبی قرن پنجم و ششم هجری (عصر طلایی عرفان) بوده است. زادگاه وی اورامان تخت بوده، در طفولیت پس از یادگیری قرآن کریم جهت آموختن علوم دینی رهسپار کردستان عراق شده و پس از پایان این دوران به تحصیل در خدمت حضرت عبدالقادر گیلانی بغداد به تهذیب و تزکیه نفس پرداخته و پس از کسب اجازه ارشاد از محضر آن بزرگوار جهت راهنمایی و ارشاد مذهبی و عرفانی رهسپار زادگاه خود اورامان تخت میگردد.
مشهور است که 99 پیر اورامان از مریدان و شیفتگان محضر وی بودهاند که به نیت زهد و کسب فیض به این دیار آمده و ماندگار شدهاند که مقبرهی آنان در اطراف اورامان و روستاهای تابعه زیارتگاه عرفان دوستان است.
مراسم جشن پیر شالیار (زهماوهن پیر):
مراسم و جشنهای عرفانی و سنتی پیر شالیار حدود 900 سال است که در اورامان تخت به آداب خاص و درون مایهی عرفانی و شیوهای سنتی برگزار میگردد. این مراسم در حقیقت نه یک مراسم بلکه سلسله مراسماتی است که در طول سال و برطبق سنت گذشته انجام میگیرد. هرکدام از این مراسمات و آداب آن گویای نکات ارزشمند اجتماعی، فرهنگی و عرفانی خاص این دیار است.
اولین مراسم از این سلسله مراسم در جمعهی میانی اردیبهشت ماه هر سال برگزار میگردد این مراسم که موسوم به (کومسای) میباشد در محل مقبرهی پیر شالیار و با حضور اهالی و مهمانان برگزار میشود. مردم اورامان جهت شرکت در این مراسم خوراکیهایی از قبیل نان روغنی، دلمه، ماست و … جهت پذیرایی از مهمانان به محل مراسم میآورند و در محل ضمن تجمع و برگزاری مراسم عرفانی دفنوازی و سرودهای عارفانه و گوش دادن به سخنرانیها با خوراکیهای سنتی پذیرایی میکنند. در این روز همهی اهالی جمع شده و ضمن خداحافظی از همدیگر، تمام برنامههای سال آینده را با مشورت هم در این نشست تنظیم و به اطلاع اهالی میرسانند. برنامههایی مثل زمان، نحوهی کوچ، بازگشت به روستا، برداشت محصول، تعیین کدخدا، چوپان و…
این مراسم نماد و سمبل همکاری و تعاون و روحیهی مشورت و شورایی فرهنگ اورامان تخت است. شامگاه دومین جمعهی بهمن ماه توسط خانوادههای متولی و برگزارکنندهی مراسم از گردوهایی که از باغ پیر جمعآوری شده در ظرفهایی برای تمام خانوادههای اورامان اعزام میگردد و گاهی نیز به روستاهای اطراف فرستاده میشود و به این ترتیب به مردم اطلاع داده میشود که چهارشنبهی پیشروی مراسم (زماوهن پیر) برگزار خواهد شد.
در خانهی پیر غذای مراسم را با دیگهای بزرگ و مراسم خاص میپزند. این غذا یک آش سنتی بوده که با گندم خرد شده، گوشت، ترش انار، پیاز ادویه و… تهیه میشود. و با نیت تبرک در میان شرکت کنندگان مراسم تقسیم میگردد.
عصر روز چهارشنبه مراسم (زماوهن) با نواختن دف و سماع عارفانه مردان آغاز میشود و مردان پیر و جوان در این رقص مخصوص که رشد آن سماعی عارفانه دراویش و صوفیانه بوده شرکت میکنند. شرکت کنندگان در حلقهی رقص ذکر (الله) میکنند و دف نوازی با اشعار فولکلور انجام میشود و این مراسم تا قبل از غروب ادامه مییابد. مردم با شرکت در این مراسم (رقص عرفانی) ارادت خالصانهی خود را نسبت به پیر شالیار ابراز میدارند. اهالی اورامان و روستاهای مجاور و سایر مناطق معتقد، هر سال در دومین هفتهی اردیبهشت، برسر مزار پیر شالیار حاضر میشوند و به رسم تبریک و شفای بیماران قطعهای از سنگ کنار مزار پیر شالیار را که به (کومسای) معروف است میشکنند و با خود میبرند و بر این باورند که کرامت پیرشالیار باعث تبرک این سنگ شده و هر سال دوباره سبز خواهد شد.